We gebruiken de term ‘moderne kunst’ over het algemeen voor avant-gardistische kunstuitingen vanaf het begin van de vorige eeuw tot pakweg 1960. De belangrijkste stromingen binnen die moderne kunst zijn kubisme, dadaïsme, surrealisme en futurisme. De aanduiding moderne kunst geldt hoofdzakelijk voor de schilderkunst, tekenkunst en de beeldhouwkunst.
Kenmerkend voor die moderne kunst is de neiging van kunstenaars om te experimenteren en het creëren van een vrij grote afstand tussen de waarneembare werkelijkheid en het kunstwerk. Dit staat dus haaks op het realisme maar die laatst genoemde trend in de kunst is gelukkig nooit verdrongen.
Het streven van moderne kunstenaars naar verregaande abstractie of naar het kunstwerk als idee heeft echter indrukwekkende kunstwerken opgeleverd. De vraag is dus: wat houdt moderne kunst nou eigenlijk in?
Welnu, we moeten even ruim een eeuw in de tijd terug en helemaal naar Amerika om het ontstaan van de moderne kunst te ontdekken. Op de Armory Show – ook wel International Exhibition of Modern Art genoemd – van 1913 in New York zagen kunstcritici een voortzetting van de baanbrekende Duitse Sonderbund Ausstellung van 1912 in Keulen. Daar werd de toon gezet voor de echte moderne kunst zoals we die daarvoor nooit hebben gekend.
De kunsthistoricus Daniel Henry Kahnweiler schreef in zijn publicaties over het wezen van de nieuwe moderne kunst. Een van zijn beschermelingen was Pablo Picasso. Toen Kahnweiler in 1920 zijn standaardwerk De weg naar het kubisme publiceerde, was zijn reputatie als grote kunstkenner voorgoed gevestigd.
Een van de verschijningsvormen van die moderne kunst was de abstracte of ook wel non-figuratieve kunst. De kunstenaar streefde ernaar om voorwerpen uit de natuurlijke wereld – dus de ons omringende wereld – met opzet niet exact weer te geven. Hij of zij wilde de realiteit niet trouw aan het realistische detail weergeven maar een nieuw contrast en een dito intensiteit moesten de verbeelding kracht geven. De toeschouwer van het schilderij moest dus de indruk van wat de kunstenaar het verbeelde object had meegegeven behouden en dat niet associëren met de normaal waarneembare werkelijkheid. Men sprak overigens indertijd liever over ‘actuele kunst’ dan over ‘moderne kunst’.
Aan het eind van de jaren zestig kwam het zogenaamde postmodernisme op. Daarmee verdween de kwalificatie moderne kunst naar de achtergrond. Het voorafgaande modernisme – de periode tussen 1900 en 1940 – brak bewust met de aloude tradities. Kunstenaars streefden naar een verbetering van de maatschappij en naar het bewerkstelligen van algehele vooruitgang. Een grote rol daarin speelde het nastreven van originaliteit met daarnaast een queeste naar de werkelijke essentie van de kunst.
Men dacht dat die essentie te bereiken was door persoonlijke expressie, de juiste kleuren en de perfecte vorm. Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog dwarsboomde hun nobele voornemens volledig. Maar politiek houdt zelden rekening met kunst, zo weten we.
Interessant om te vermelden is dat door de uitvinding van verf in tubes schilders voortaan veel makkelijker buiten konden werken. Een tweede ontwikkeling was dat door de uitvinding van de fotografie de vraag naar realistische schilderijen ineen stortte. Een kunstenaar moest dus een ander pad betreden om nog lucratief te kunnen werken.
De belangrijkste vroege stromingen binnen de moderne kunst zijn het neo-impressionisme, het postimpressionisme en het fauvisme. In de periode erna waren expressionisme, kubisme, futurisme, dadaïsme, constructivisme, de abstracte kunst, het suprematisme, De Stijl, het surrealisme, de Cobra groep, het abstract expressionisme en het sociaal realisme al dan niet belangrijke ontwikkelingen binnen de moderne kunst. Vrijwel elke stroming kende zijn topstukken.
In de laat moderne kunst onderscheiden kunsthistorici de stromingen plasticisme, popart, hyperrealisme, happening, fluxus, performance en minimal art. Die begrippen slaan niet allemaal op de schilderkunst maar in een overzicht van de moderne kunst mogen ze niet ongenoemd blijven.
Op zoek naar een modern schilderij? Bekijk de collectie hier.